تحلیل الویری از تاثیر فرهنگ عاشورا بر سبک زندگی شیعیان
الويري
یک عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) گفت: هرچند الگویی که فرهنگ عاشورا برای سبک زندگی شیعه ارائه کرده و میراثی قوی و غنی است همچنان با نشاط و فعال ادامه حیات می‌دهد، اما هنوز نتوانسته‌ایم در فضاهای جدید، سبک زندگی مردم را بر اساس آموزه‌های دینی، قرآنی و مکتب اهل بیت(ع) شکل دهیم.
حجت‌الاسلام والمسلمین محسن الویری در گفت‌وگو با خبرنگار دین و اندیشه خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) با ارائه تحلیلی از” تاثیر فرهنگ عاشورا بر سبک زندگی شیعیان” ابتدا با اشاره به دو مقدمه، اظهار کرد: بسیاری از مکاتبی که با داشتن مبانی فکری، فلسفی و جهان‌شناختی برنامه‌ای برای زندگی انسان‌ها تدوین می‌کنند این دغدغه را دارند که چگونه فرهنگ و اندیشه‌های خود را در زندگی پیروان خود رخنه دهند.
وی خاطرنشان کرد: بنابراین تبدیل اندیشه‌ها به فرهنگ عمومی مردم یکی از دغدغه‌های برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران است.
این استاد حوزه و دانشگاه گفت: بالاترین شکلی که یک اندیشه بخواهد در فرهنگ مردم تجلی پیدا کند این است که آن اندیشه از ظرفیت لازم برای شکل دادن به زندگی مردم و ارائه یک الگو برای زندگی آنها برخوردار باشد. یعنی یک سبکی باشد که بتواند زندگی مردم را براساس خود شکل و سامان دهد.
الویری با بیان تعریفی از مقوله سبک زندگی افزود: سبک زندگی عبارت از یک سلسله قواعد، ضوابط و معیارهایی که توجیه کننده چگونگی برطرف کردن نیازهای روزمره انسان‌هاست.
این عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) یادآور شد: مساله سبک زندگی که اخیرا مقام معظم رهبری به وضوح به آن اشاره کردند مساله بسیار مهمی است که متاسفانه در این زمینه موفقیت لازم را نداشتیم تا بتوانیم سبک زندگی مردم را بر اساس آموزه‌های دینی و قرآنی و مکتب اهل بیت(ع) شکل دهیم.
وی در ادامه با طرح این سوال که فرهنگ عاشورا چگونه در سبک زندگی شیعه نقش دارد و چه کار‌هایی می‌توان در دوران معاصر در این زمینه انجام داد؟ تصریح کرد: انسان‌ها در زندگی روزمره خود با نیازهای مختلفی سروکار دارند که خوراک، پوشاک، مسکن، معماری و شهرسازی، حملونقل و روابط اجتماعی مهم‌ترین نیازهای انسان در یک زندگی روزمره است که برای برطرف کردن هر یک از آنها به شکل‌های مختلف عمل می‌کنند. اما به آن قواعد و معیارهایی که سبب می‌شود شخص این نیازها را برطرف کند سبک زندگی گفته می‌شود.
الویری افزود: سبک زندگی با توجه به نیارهای متعدد انسان‌ها از اجزای مختلفی تشکیل شده است و این مؤلفه‌های تشکیل دهنده سبک زندگی از عوامل مختلفی تاثیر می‌گیرند.
این استاد تاریخ و تمدن ملل مسلمان با بیان این‌که «سبک زندگی انسان‌ها متاثر از عواملی است» گفت: یکی از این عوامل شرایط اقلیمی است به طوری که زندگی، پوشاک، مسکن، حملونقل و… کسی که در یک منطقه سردسیر زندگی می‌کند با شخصی که در منطقه گرمسیر زندگی می‌کند متفاوت است.
وی یکی دیگر از عوامل اثرگذار بر سبک زندگی را اندیشه‌های دینی عنوان کرد و افزود: دین می‌تواند در کنار عواملی مثل شرایط اقلیمی بر روی سبک زندگی انسان‌ها اثر بگذارد به این معنا که اگر یک شخص مسیحی باشد متاثر از آموزه‌های این دین است و در نیازهای روزمره خود این آموزه‌ها را رعایت خواهد کرد.
الویری یادآور شد: شکی نیست که آموزه‌های دینی در همه ابعاد و لایه‌های سبک زندگی دخالت می‌کنند و دین می‌تواند در این امور اثرگذار باشد. بنابراین ادیان می‌توانند بخشی از سبک زندگی انسان‌ها را از همدیگر متمایز کنند. بر این اساس یک مسلمان سبک زندگی متفاوتی از یک غیر مسلمان دارد و این به معنای آن نیست که در تمام اجزای زندگی هیچ اشتراکی بین آنها وجود ندارد.
وی ادامه داد: به عنوان مثال یک فرد مسلمان از هر گوشتی در غذای خود استفاده نمی‌کند یا در پوشاک خود یک‌سری معیارها را رعایت می‌کند که شاید یک غیر مسلمان آنها را رعایت نکند.
این عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) با اشاره به این‌که «در میان مسلمانان نیز شیعیان از یک سبک زندگی متمایز نسبت به غیرشیعیان برخوردار هستند» اظهار کرد: مراد از این سخن آن نیست که شیعیان در همه امور زندگیشان متفاوت از سایر مسلمانان هستند اما این وجه تمایز را می‌توانیم در پاره‌ای از موارد پیدا کنیم به طوری که یک شیعه و پیرو مکتب اهل بیت(ع) در سبک زندگی متمایز با غیر شیعه است.
وی با تاکید بر تاثیر فرهنگ عاشورا به عنوان بخشی از آموزه‌های دینی در سبک زندگی شیعیان افزود: شیعیان به فرهنگ عاشورا به عنوان فرهنگی برآمده از اندیشه امامت معتقد هستند که قوام تشیع را تشکیل می‌دهد و تاثیر خاصی بر زندگی شیعیان داشته و شیعه را از غیر شیعه‌ها در پاره‌ای از جنبه‌ها متمایز کرده است.
الویری تاکید کرد: فرهنگ عاشورا با مدیریت اهل بیت(ع) از این ظرفیت برخوردار است که بتواند این تاثیر همه جانبه را در زندگی انسان‌ها داشته باشد به طوری که اگر این حادثه برای هر گروه یا اندیشه دیگری اتفاق می‌افتاد می‌توانست به پایان یافتن حیات اجتماعی آن اندیشه بینجامد.
این پژوهشگر تاریخ و تمدن اسلامی با بیان این‌که «با مدیریت و ابتکار اهل بیت(ع) این تهدید بزرگ در تاریخ شیعه تبدیل به یک فرصت شد» گفت: حادثه شهادت امام حسین(ع) و خون‌هایی که ریخته شد، می‌توانست به محدود شدن و از بین رفتن اندیشه اسلام ناب منجر شود اما با ابتکار و مدیریت ائمه(ع) توانست به حیات اندیشه اسلامی بینجامد. بنابراین ائمه(ع) از این حادثه الگویی برای زندگی مسلمانان ساختند.
وی همچنین به بخشی از مجموعه آموزه‌هایی که درباره امام حسین(ع) در اخبار و روایات اسلامی ذکر شده است، اشاره کرد و افزود: پاره‌ای از روایات واحادیث توصیه موکد بر زیارت امام حسین(ع) دارد و حتی برای کسانی که توفیق زیارت پیدا نکردند زیارت ایشان از راه دور سفارش شده است.
این عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) خاطرنشان کرد: برخی دیگر از سفارش‌ها در ارتباط با قداست و شرافت تربت امام حسین(ع) و جایگاه آن است که گفته شده تربت امام حسین(ع) پاس داشته شود و مستحب است سجده بر خاک تربت امام حسین(ع) باشد یا کام کودکان تازه متولد شده با تربت امام حسین(ع) برداشته شود یا این‌که همراه با کسی که از دنیا می‌رود مقداری تربت گذاشته شود. همچنین مستحب است که تسبیحات حضرت زهرا(س) و اذکاری که در دین ما وارد شده با تسبیحی باشد که دانه‌هایش از تربت امام حسین(ع) باشد.
الویری اضافه کرد: همچنین بخش دیگری از این سفارشات بر اقامه مجلس عزا و گریه برای امام حسین(ع)، خواندن شعر در وصف ایشان و ذکر مصیبت آن حضرت توصیه کرده است. همچنین سفارش شده وقتی ایام شهادت امام حسین(ع) فرا می‌رسد مستحب است شیعیان به همدیگر تسلیت بگویند یا بعد از نوشیدن آب بر امام حسین(ع) سلام بفرستند.
وی با بیان این‌که «وقتی پیروان امام معصوم(ع) به این نکات عمل می‌کنند در واقع به ابعاد مختلف زندگیشان جهت و شکل می‌دهند» گفت: نتیجه ابتکارات و توصیه‌های ائمه(ع) را در خوردنی‌ها و آشامیدنی‌های شیعیان می‌بینیم، به عنوان مثال وجود غذاهای نذری که برای امام حسین(ع) طبخ و توزیع می‌شود این خیرات و مبرات که نذر امام می‌شود یا استقبال و پذیرایی که از عزاداران می‌شود درهیچ یک از گروه‌های اسلامی سابقه ندارد و این قدر مردم پایبند هستند که در اوج مشکلات اقتصادی این نذورات کم رنگ نمی‌شود، زیرا با اعتقادات شیعه پیوند خورده است.
این عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) ادامه داد: تبرک جستن از این نذورات به عنوان شفا دهنده و نجات دهنده انسان از مشکلات بخشی از زندگی شیعیان شده است.
وی با اشاره به تاثیر فرهنگ عاشورا در یکی دیگر از مولفه‌های سبک زندگی یعنی مقوله پوشاک افزود: همین که شیعیان لباس خاص و ویژه عزاداری دارند یا لباسی که در مراسم تعزیه استفاده می‌شود نشان دهنده این موضوع است که شیعه را ازغیر شیعه متمایز می‌کند.
این مدرس حوزه و دانشگاه یادآور شد: در فضاهای شهری و معماری متاثر از فرهنگ عاشورا یک فضاهای کالبدی در محیط شیعه وجود دارد که در محیط غیر شیعه پیدا نمی‌شود. به عنوان مثال در شهرها و روستاهای شیعه‌نشین حسینیه، زینبیه، تکیه و… می‌بینیم که در محیط‌های غیرشیعه این‌ها را نمی‌بینیم.
الویری وجود سقاخانه‌ها در خیابان‌ها را که در گذشته با فرهنگ خاصی همراه بود از دیگر جلوه‌های این تاثیرپذیری دانست و گفت: متاسفانه این مورد کم رنگ شده یا برچیده شده است، اما در قدیم بخشی از فضاهای شهری را نشان می‌داد که برآمده از فرهنگ عاشورا بود.
وی همچنین افزود: البته در دوران معاصر محل‌های آب خوردن که به نام امام حسین(ع) برای استفاده عموم گذاشته می‌شد و بر روی آنها تعابیری همچون این‌که “بنوش به یاد لب تشنه حسین(ع)” نوشته می‌شود، تداوم فرهنگ عاشورا و رخنه آن درلایه‌های زندگی روزمره مردم را نشان می‌دهد.
این مدرس تاریخ اسلام با اشاره به وجود تعزیه‌خوان‌ها در سطح جوامع شیعی گفت: در گذشته اغلب مکانی ویژه تعزیه وجود داشت که گاه در ایام غیر محرم استفاده عمومی از آن می‌شد و گاهی ویژه ایام تعزیه بود، یا حتی منازلی بودند که بساط و وسایل عزاداری را در آن نگهداری می‌کردند.
الویری در ادامه با اشاره به نفوذ و اثزگذاری فرهنگ عاشورا در داخل منزل و چینش آن تصریح کرد: این‌که در مناسبت‌ها، شیعیان پرچمی بر در منزلشان نصب می‌کنند یا نوشته و تصویری در منزلشان دیده می‌شود و برکت زندگیشان را به این می‌دانند و حتی در چینش منزل یک جای خوبی را به پدیده‌ای که با امام حسین(ع)، پیوند بخورد اختصاص می‌دهند حتی اگر این پدیده یک سوغاتی از کربلا باشد را بر دیوار نصب می‌کنند نشان از همین تاثیرپذیری و الگوگیری از فرهنگ عاشوراست.
وی خاطرنشان کرد: برخی مقید بودند و خانه‌ها را به گونه‌ای می‌ساختند که قسمتی برای اقامه روضه و برپایی مجلس روضه وجود داشته باشد. این‌ها تاثیر فرهنگ عاشورا در معماری و محل سکونت پیروان مکتب اهل بیت(ع) است.
این عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) گفت: در آداب و تشریفات زندگی روزانه، از سجده بر تربت امام، سلام گفتن بر امام پس از نوشیدن آب، مقید بودن به شرکت در عزاداری امام در طول سال به ویژه ایام محرم این فرهنگ دیده می‌شود، به طوری که کمتر شیعی است که در ایام محرم به ویژه شب و روز عاشورا به گونه‌ای عرض ادب به محضر امام حسین(ع) نداشته باشد.
الویری یادآور شد: حتی بسیاری از آن‌هایی که در شهرهای بزرگ زندگی می‌کنند روز عاشورا خود را مقید به گرد آمدن در روستاهای خود می‌دانند تا بازآفرینی شیرینی از خاطرات کودکی‌شان را که با عاشورا پیوند خورده است داشته باشند.
وی با بیان این‌که «شیعیان در این ماه به احترام امام حسین(ع) از برپایی جشن و هر اقدامی که بوی شادی دهد پرهیز می‌کنند» اظهار کرد: این کارها تداوم فرهنگ عاشورا در لایه‌های مختلف زندگی مردم است. که اگر به آنها مسائل شغل، ادبیات، آداب و رسوم زندگی و… را اضافه کنیم دنیایی از مطالب در این زمینه می‌شود.
این استاد تاریخ و تمدن ملل مسلمان در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود با ایسنا تصریح کرد: تجربه تاریخی ما نشان می‌دهد فرهنگ عاشورا از ظرفیتی برخوردار است که با ابتکار و مدیریت ائمه (ع) به عنوان بخشی از آموزه‌های دینی، نقش موثری در سبک زندگی مسلمانان ایفا کرده و می‌کند، بنابراین ما در گذشته در این امر بسیار موفق بودیم و راز ماندگاری فرهنگ کربلا با ابتکار ائمه(ع) همین بود که فرهنگ کربلا و عاشورا با همه اجزاء زندگی انسان‌ها پیوند خورده است.
وی ادامه داد: این تجربه موفق تاریخی پیش روی ما است اما در دوران معاصر و بخش‌هایی از زندگی جدید ما که فرهنگ وارداتی وارد زندگی ما شده است به نظرمی‌رسد علمای ما نتوانستند کاری که ائمه (ع) انجام دادند را به خوبی ادامه دهند.
این عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) با طرح این سوال که فرهنگ عاشورا در فضاهای مجازی و فناوری جدید تا چه اندازه توانسته حضور فعال داشته باشد و سبک زندگی یک شیعه را از غیر شیعه متمایز کند؟ اظهار کرد: این پرسشی است که نمی‌توان پاسخ مثبت و قابل دفاعی به آن داد، اما این تجربه موفق تاریخی با الهام از سیره ائمه(ع) پیش روی ماست که همه ما را فرا می‌خواند با الهام از اهل بیت(ع) در این فضای زندگی جدید بتوانیم سبک زندگی جدیدی را برای شیعیان رقم بزنیم.
الویری در پایان تاکید کرد: آنچه امروز به عنوان الگویی برای سبک زندگی شیعه داریم میراث پیشین است و حرکت جدیدی صورت نگرفته است، البته میراث پیشین آنقدر قوی و غنی است که همچنان با نشاط و فعال ادامه حیات می‌دهد، اما فضاهای جدید نیازمند پاره‌ای تدابیر جدید است که امیدواریم بزرگان به این موضوع اهتمام بورزند.
آخرین نظرات